Leerstoelen

Voldoende bewegen en fitheid zijn voor iedereen van groot belang voor een goede gezondheid, welbevinden, participatie en kwaliteit van leven. Voldoende bewegen is voor mensen met een verstandelijke en visuele beperking (VVB) niet vanzelfsprekend door de combinatie van deze beperkingen. Ze hebben hierdoor een verhoogd risico op het krijgen van gezondheidsproblemen, vaak ook als gevolg van motorische beperkingen.

Visio heeft daarom in samenwerking met het lectoraat Transparante Zorgverlening van de Hanzehogeschool, de lector Participatie en Gezondheid bij Mensen met een Verstandelijke en Visuele Beperking aangesteld. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan participatie en een gezonde leefstijl van mensen met VVB door praktijkgericht onderzoek en door ontwikkeling van concrete wetenschappelijk onderbouwde producten, diensten en scholing.

Onderzoekslijnen

De relatie tussen participatie, fysieke fitheid, fysieke activiteit, fysiek en psychisch welbevinden bij mensen met VVB vormt een belangrijke focus. De twee onderzoekslijnen richten zich enerzijds op participatie en anderzijds op gezondheid bij mensen met verstandelijke en visuele beperkingen.

Participatie

In de dagelijkse praktijk blijkt het vaak niet eenvoudig om de participatiebehoefte bij mensen met VVB in kaart te brengen en te ondersteunen. Er wordt vaak uitgegaan van de bestaande participatie met bestaande rollen en in bestaande contexten, terwijl het van belang is dat verkend wordt wat iemand nu echt graag wil doen, met wie, in welke omgeving en op welke manier. Het vraagt veel kennis en creativiteit om deze doelgroep zodanig te begeleiden, dat men ook daadwerkelijk actief deelneemt aan de geboden activiteiten bij wonen en dagbesteding.
Binnen deze onderzoekslijn zijn er twee stappen te nemen: de eerste stap is het nauwkeurig in kaart brengen van de participatiebehoefte, de tweede stap het in de praktijk vertalen, vormgeven en uitvoeren hiervan voor de individuele cliënt.

Gezondheid

De fysieke fitheid is bij mensen met VVB met goede motorische mogelijkheden nu goed in kaart te brengen. Echter, bij mensen met VVB met beperkte motorische mogelijkheden is het nog nodig goede meetinstrumenten voor fitheid te ontwikkelen. Met deze meetinstrumenten kan de gezondheid van de gehele doelgroep in kaart gebracht worden. Tot slot dienen beweeg-, voedings- en ervaringsgerichte programma’s ter verbetering van de psychische en lichamelijke gezondheid verder te worden ontwikkeld.

Inbedding

De activiteiten van de lector zijn ingebed in het lectoraat Transparante Zorgverlening. Samenwerking vindt plaats met de lectoraten Sportwetenschap, New Business & ICT en Rehabilitatie. De onderzoeken binnen de genoemde onderzoekslijnen zullen een belangrijke bijdrage leveren aan één van de speerpunten van de Hanzehogeschool Groningen, “Healthy ageing” van mensen met VVB.

Samenwerking

Vanuit het lectoraat van dr. Aly Waninge wordt ook samengewerkt met de Rijks Universiteit Groningen en met de Radboud Universiteit te Nijmegen.

Onderzoeken en behandelingen voor mensen met een visuele beperking moeten zo veel mogelijk evidence-based (wetenschappelijk onderbouwd) zijn. De leerstoel Revalidatie onder leiding van bijzonder hoogleraar oogheelkunde Ger van Rens levert hier een belangrijke bijdrage aan.

Onderzoeksthema’s

Een zeer belangrijk thema is het opzetten van een richtlijn voor oogartsen wanneer, hoe en waarnaar ze patiënten met blijvende visuele beperkingen moeten verwijzen, bijvoorbeeld naar een revalidatie-instelling zoals Visio. Een ander voorbeeld is het meetinstrument dat ontwikkeld is om bij nieuwe cliënten vooraf, of tijdens het intakegesprek de hulpvragen voor revalidatie in kaart te brengen. Iedere cliënt die zich bij Visio aanmeldt komt hier tegenwoordig mee in aanraking. 

Binnen de leerstoel Revalidatie lopen momenteel onderzoeken naar:

• De “Dutch Activity Inventory”, het meetinstrument waarmee bij nieuwe cliënten de hulpvragen voor revalidatie in kaart worden gebracht. Er komt op termijn een aangepaste versie die ook voor kinderen bruikbaar is.

• Training in het gebruik van beeldschermloepen. Het blijkt dat beeldschermloepen in een grote behoefte voorzien, maar dat de apparaten tegenwoordig zo gebruiksvriendelijk zijn dat een training bijna nooit meer nodig is.

• De behandeling bij mensen die zowel een visuele als een auditieve beperking hebben. Deze dubbele beperkingen komen door de vergrijzing steeds vaker voor.

• De behandeling van angst en depressie bij mensen met een visuele beperking. Ongeveer een derde van de cliënten heeft hier last van. Dit is niet alleen heel naar voor henzelf en voor hun omgeving, maar kan ook het revalidatieproces ernstig in de weg staan.

Wie zijn er betrokken?

De leerstoel Revalidatie is onderdeel van de afdeling oogheelkunde van het VU Medisch Centrum en staat onder leiding van bijzonder hoogleraar Ger van Rens.

Behalve onderzoek is ook onderwijs een belangrijk speerpunt: vanuit de leerstoel krijgen oogartsen, verpleegkundigen en doktersassistenten in opleiding les over de problemen van slechtziendheid en de mogelijkheden tot revalidatie.

Daarnaast nemen de onderzoekers van de leerstoel deel aan congressen en symposia in binnen- en buitenland en brengen daar het belang van revalidatie voor het voetlicht. Telkens blijkt daarbij weer dat de revalidatie bij visuele beperkingen en het onderzoek dat hiernaar plaatsvindt in Nederland tot de absolute wereldtop behoort.

Het belangrijkste aandachtsgebied van de leerstoel is onderzoek naar de effecten van verstoorde ontwikkeling van de hersenen op de waarneming en het kijkgedrag. Ook wordt onderzocht wat de effecten van neurodegeneratieve ziektes, zoals Alzheimer en Parkinson, zijn op de visuele informatieverwerking.

Visuele informatieverwerking bij kinderen

Visuele verwerkingsproblemen (CVI) kunnen voorkomen bij kinderen die hersenschade hebben opgelopen, bijvoorbeeld door zuurstoftekort voor of tijdens de geboorte. Bij zulke jonge kinderen is het vaak lastig om de aard en de ernst van de problemen vast te stellen. Daarvoor is binnen de onderzoeksgroep in samenwerking met Visio nu een nieuwe methode ontwikkeld die gebruik maakt van “eye tracking”, oftewel een techniek om oogbewegingen te registreren.

Met deze methode wordt in samenwerking met Visio over een langere periode een groep kinderen met het vermoeden van CVI gevolgd in de leeftijd van 2 tot 12 jaar. Dit onderzoek is mogelijk door een subsidie van InZicht. Ook wordt een groep te vroeg geboren kinderen gevolgd samen met de afdeling Neonatologie van het Sophia Kinderziekenhuis.

In de toekomst kan met deze methode ook de effectiviteit van therapieën worden gemeten die bij kinderen met CVI worden ingezet (visuele stimulatie en visuele training).

Visuele informatiebeperking bij ouderen

Problemen met de verwerking van visuele informatie komen ook bij ouderen voor. Een oorzaak kan bijvoorbeeld glaucoom zijn, een aandoening die de oogzenuw aantast, en waarbij het gezichtsveld geleidelijk achteruit gaat. Doordat patiënten de achteruitgang meestal niet opmerken, komen de diagnose en behandeling nu nog vaak te laat.

Ook bij neurologische aandoeningen (dementie, ziekte van Parkinson) kunnen de visuele informatieverwerking en het ruimtelijk visueel inzicht aangetast raken. Door een beter begrip te krijgen in de achteruitgang van de visuele informatieverwerking bij deze aandoeningen kunnen de patiënten in de toekomst beter worden behandeld en begeleid.

Bij volwassenen wordt de eye tracker ingezet bij de opsporing van glaucoom. Deze studie wordt uitgevoerd in samenwerking met oogziekenhuizen in Nederland en India, dankzij een subsidie van ZonMw en Department of Science and Technology (DST). 

Wie zijn er betrokken?

De bijzondere leerstoel Visuele Informatieverwerking valt onder de afdeling Neurowetenschappen van het Erasmus Medisch Centrum. Dr. Hans van der Steen is tot bijzonder hoogleraar benoemd.

De onderzoekers werken veel samen met medewerkers van Visio. Zij zullen als eerste gaan werken met de nieuwe onderzoeksmethodes en op die manier nog beter inzicht krijgen in de visuele mogelijkheden en onmogelijkheden van cliënten.

Visuele problemen door niet-aangeboren hersenletsel (NAH) wordt vaak niet (tijdig) onderkend. De Visio-leerstoel “Visuele stoornissen bij niet-aangeboren hersenletsel” is in het leven geroepen om deze stoornissen beter te begrijpen en te verklaren. 

Leeropdracht

Visuele problemen door niet-aangeboren hersenletsel (NAH) worden vaak niet (tijdig) onderkend. Ook zien we, binnen Visio, een toename van cliënten die ernstige problemen ervaren met de visuele waarneming door een hersenaandoening. Met deze leerstoel gaan we meer kennis ontwikkelen over stoornissen in de visuele waarneming bij verworven hersenaandoeningen. Dan kunnen we deze stoornissen beter begrijpen en verklaren. Met de ontwikkelde kennis kunnen we betere methoden voor diagnostiek en revalidatie ontwikkelen, om zo mensen met een visuele beperking nog beter te kunnen ondersteunen.

Betrokken partijen

Met ingang van 1 november 2020 is dr. Joost Heutink benoemd als bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen. Vanuit de Visio Foundation ontvangt Visio financiële ondersteuning voor deze bijzondere leerstoel. 

Over Joost Heutink

Joost Heutink heeft psychologie gestudeerd aan de RUG. Daarna werkte hij gedurende twee jaar als onderzoeker in onder andere Cambridge (UK) en Turku (Finland). In 2007 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Groningen op het onderwerp Visuele informatieverwerking. Sinds 2004 werkt Heutink bij Visio als (gezondheidszorg)psycholoog en vanaf 2017 als directeur Kennis, Expertise & Innovatie (KEI). Naast zijn functie bij Visio is hij als universitair hoofddocent verbonden aan de basiseenheid Klinische en Ontwikkelingsneuropsychologie van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de RUG. In deze functie geeft hij onderwijs aan studenten psychologie en doet hij onderzoek op het gebied van diagnostiek en revalidatie van visuele perceptiestoornissen ten gevolge van hersenaandoeningen. Ook begeleidt hij verschillende promovendi als (co)promotor. Heutink zal zijn werk bij de RUG en zijn functie als bijzonder hoogleraar combineren met zijn werk als directeur bij Visio.