Als fotograaf en kunstenaar waren de ogen van Hannes Wallrafen (72) erg belangrijk voor zijn werk. Maar door een erfelijke ziekte werd hij in drie maanden bijna blind. Ondanks dat Hannes haast niets meer kan zien, blijft hij zijn tast en gehoor inzetten om musea en gebouwen toegankelijker te maken voor mensen die slechtziend of blind zijn. Dat doe hij met speciale audiomaquettes.
Het is een vroege ochtend in januari 2004 als fotograaf Hannes Wallrafen onderweg is naar zijn studio in Amsterdam en ineens wazig ziet. “Ik had in de gaten: dit klopt niet," herinnert Hannes zich. Zijn huisarts stuurt hem met spoed naar het ziekenhuis. In korte tijd wordt zijn zicht snel minder, tot hij nog maar 1% kan zien. Hannes blijkt een zeldzame erfelijke aandoening te hebben: Leber Opticus Atrofie (LOA). Deze ziekte tast de oogzenuw aan, waardoor het zicht snel en blijvend vermindert.
Foto: Hannes Wallrafen bij de nieuwe audiomaquette in het Rijksmuseum (beeld met dank aan Reinier Gerritsen)
“Het belangrijkste wat ik heb geleerd, is geduld hebben”
Na de diagnose moet Hannes zijn leven aanpassen. Zijn werk verandert voorgoed, omdat fotograferen niet meer lukt. Hij maakt de overstap van fotograaf naar audiograaf. Maar ook in zijn dagelijks leven moet hij veel dingen anders gaan doen. Hannes meldt zich aan bij Koninklijke Visio en krijgt een ambulant specialistisch woonbegeleider, die hem bijna 20 jaar lang zal ondersteunen.
Hannes: “Daar heb ik veel aan gehad. Ik leerde bijvoorbeeld blind typen. Door de tijd is de begeleiding wel veranderd. Waar mijn begeleider van Visio voorheen de post voor mij opende en voorlas, gebruik ik daarvoor nu de app SeeingAI. We bespreken regelmatig welke nieuwe technologie ik kan gebruiken. Maar geduld hebben, is de belangrijkste les die ik heb geleerd.”
Audiomaquettes voor toegankelijkere gebouwen
Naast geluid krijgt ook tast een steeds grotere rol in Hannes’ werk. Tijdens een bezoek aan het Muziekgebouw aan ’t IJ realiseert hij zich hoe moeilijk het is om je een goed beeld te vormen van een gebouw alleen door de beschrijving van anderen. “Ik was daar samen met een vriend. We stonden in de grote hal en hij beschreef voor mij de omgeving. Later was ik er opnieuw, met iemand anders en kreeg ik een totaal andere beschrijving. Ik wilde graag mijn eigen beeld kunnen vormen,” vertelt Hannes. “Toen dacht ik: wat als ik een gebouw namaak in het klein, zodat ik het zelf met mijn handen kan verkennen?”
Zo ontstaat Hannes’ idee om gebouwen en architectuur toegankelijker te maken voor mensen met een visuele beperking. Hij maakt 3D-maquettes van gebouwen op schaal, waarbij een stem je door de maquette begeleidt en geluiden uit het gebouw laat horen. Dat was toen een heel nieuw idee. Hannes lacht: “Goedbedoelde alternatieven, zoals bronzen stadsmaquettes, slaan soms flink de plank mis. Er worden vaak fouten gemaakt met de schaal, waardoor gebouwen zo klein zijn dat je zonder zicht nog steeds geen goed beeld ervan kunt vormen.”
Om zijn plannen voor de audiomaquettes te realiseren, richt Hannes de stichting “Geluid in Zicht” op. Samen met experts, onderzoekers en organisaties worden testmodellen ontwikkeld en veel onderzoek gedaan.
Foto: Bezoekers met een visuele beperking bij de audiomaquette in ARCAM, centrum voor architectuur in Amsterdam (beeld met dank aan Reinier Gerritsen)
Aanraken? Ja, graag!
Ook verspreid Hannes een vragenlijst onder slechtziende en blinde mensen: welk gebouw zou jij het liefst door een maquette willen ervaren? Het meest genoemde gebouw was de Tweede Kamer. Na een lange periode van voorbereiden en bouwen, wordt daar in 2016 de eerste audiomaquette gepresenteerd.
“Normaal staat er bij een maquette in een museum vaak: niet aanraken! Maar hier geldt juist: aanraken? Ja, graag! Toch brengt dat ook uitdagingen met zich mee: hoe zorg je dat de maquette niet kapot gaat door aanraking? Het ontwikkelen van een goede maquette kost daarom veel werk en tijd, zeker een jaar.” legt Hannes uit.
Nieuwe audiomaquette geopend in het Rijksmuseum
In juni 2024 heeft de stichting “Geluid in Zicht” hun nieuwste audiomaquette geopend op een bijzondere locatie: het Rijksmuseum. Met deze gedetailleerde maquette kun je als slechtziende of blinde bezoeker het beroemde gebouw met je handen ”zien”. Intussen leidt een stem je door de verschillende ruimtes en zalen.
Foto: Model van de audiomaquette in het Rijksmuseum (beeld met dank aan Reinier Gerritsen)
Het verkennen van een maquette vraagt geduld, maar levert je ook iets op, vindt Hannes: "Het zien met je handen kost tijd en aandacht. De maquettes maken het mogelijk om een gebouw te ontdekken door te voelen én te luisteren. Onderzoek toont aan dat de combinatie van voelen en luisteren ervoor zorgt dat indrukken beter blijven hangen. Daarnaast kun je verrassende ontdekkingen doen, bijvoorbeeld wanneer je voor het eerst voelt dat het Rijksmuseum ook torens heeft."
Zelf ervaren?
Ontdek zelf een museum of ander bekend gebouw met de audiomaquettes van stichting “Geluid in Zicht”. Je vindt deze maquettes bijvoorbeeld in het Rijksmuseum, de Tweede Kamer, het Rembrandthuis en ARCAM (centrum voor architectuur in Amsterdam). Meer informatie lees je op www.geluidinzicht.nl.